Ο αγιογραφικός διάκοσμος

Ο εικονιστικός διάκοσμος στο εσωτερικό των ορθόδοξων εκκλησιών ακολουθεί, με μικρές αποκλίσεις, ένα συγκεκριμένο εικονογραφικό πρόγραμμα. Αυτό, σχετίζεται με τους συμβολισμούς του κάθε χώρου, ενώ παράλληλα προβάλλει τις αρχές του ορθόδοξου δόγματος. Έτσι στον τρούλο, που είναι το ψηλότερο σημείο του ναού, τοποθετείται η παράσταση του Χριστού ως Άρχων του Κόσμου, που περιβάλλεται από τα πρόσωπα, τα οποία συμμετέχουν στη Θεία Λειτουργία. Στην αψίδα του ιερού εικονίζεται συνήθως η Παναγία, συμβολίζοντας τη γέφυρα μεταξύ ουρανού και γης. Τον υπόλοιπο χώρο του ιερού καταλαμβάνουν οι παραστάσεις των Ιεραρχών, καθώς και της Κοινωνίας των Αποστόλων. Στον κυρίως ναό, ο εικονιστικός διάκοσμος διαμορφώνονται σε τρεις ζώνες, με τις δύο πρώτες να εκφράζουν τη Θεια Ενσάρκωση. Η ανώτερη ζώνη περιλαμβάνει σκηνές από τα σημαντικότερα γεγονότα της ζωής του Χριστού, όπως τη Γέννηση και την Ανάσταση, ενώ στη μεσαία παριστάνονται οι παραβολές και τα θαύματά Του. Στην Τρίτη και κατώτατη ζώνη, που βρίσκεται πλησιέστερα των πιστών, εικονίζονται οι άγιοι, ως απτά παραδείγματα μίμησης για τους χριστιανούς.

 

Το εικονογραφικό πρόγραμμα του ναού

Οι εντυπωσιακές τοιχογραφίες του ναού που βρισκόμαστε, χρονολογούνται από το 1779 και οφείλονται στον καλλιτέχνη Γρηγόριο Συμαίο, όπως μας πληροφορεί επιγραφή εντός του κτιρίου, αλλά και στους έξυπνους και λεπτούς χειρισμούς του επιτρόπου Γεωργίου Χαριστάκη. Ο τελευταίος σύμφωνα με προφορική παράδοση, παρά τις απαγορεύσεις της τότε Οθωμανικής αυτοκρατορίας, κατάφερε με διπλωματικό τρόπο, να αποσπάσει άδεια για την τοιχογράφηση του ναού, από το Γενικό Τούρκο Διοικητή Hasan Kapetan του νησιού.

Ο πλούσιος ζωγραφικός διάκοσμος της εκκλησίας, σώζεται σε καλή κατάσταση και ακολουθεί σε γενικές γραμμές το καθιερωμένο εικονογραφικό πρόγραμμα των ορθόδοξων ναών.

 

Δευτέρα Παρουσία & η θάλασσα

Στο βορειοδυτικό τμήμα τις καμάρας βλέπουμε μια σκηνή από τη Δευτέρα Παρουσία, το θέμα της οποίας αναπτύσσεται στο δυτικό τοίχο. Η θάλασσα, με τη μορφή γυναίκας που βγαίνει από στόμα ψαριού, δεν επιστρέφει απλά τους νεκρούς της, αλλά το ίδιο το βυθισμένο καράβι. Τα εικονογραφικά αυτά στοιχεία είναι εξαιρετικά σπάνια στην απεικόνιση της Ημέρας της Κρίσεως. Ο ζωγράφος φαίνεται ότι εμπνεύστηκε από την ίδια τη Λίνδο, η οποία κατά την εποχή του παρουσίαζε έντονη ναυτική δραστηριότητα, δημιουργώντας μια διαφορετική εκδοχή της ανάστασης των νεκρών.

 

Άγιος Χριστόφορος, ο κυνοκέφαλος

Στη ζώνη των αγίων, παρατηρούμε παράξενη μορφή με ανθρώπινο σώμα και κεφάλι σκύλου. Πρόκειται για τον Άγιο Χριστόφορο, το Μεγαλομάρτυρα που έζησε και μαρτύρησε στην εποχή του αυτοκράτορα Δεκίου (249 - 251 μ.Χ.). Η παράδοξη απεικόνισή του, πιθανόν οφείλεται στο προσωνύμιο του κυνοκέφαλος, το οποίο κάποιοι συνδέουν με τη φυσική του ασχήμια, ενώ άλλοι το ανάγουν στην καταγωγή του από τη φυλή των Μαρμαριτών της βόρειας Αφρικής, που θεωρούνταν ανθρωποφάγοι. Κάποιοι ωστόσο, υποστηρίζουν ότι το προσωνύμιο αυτό οφείλεται στο σύμβολο του στρατιωτικού τάγματος στο οποίο ανήκε ο Άγιος Χριστόφορος, πριν βαπτιστεί Χριστιανός. Οι παραπάνω απόψεις, καθώς και άλλες επηρέασαν την ορθόδοξη ζωγραφική, η οποία με τον εικονογραφικό αυτό τύπο, θέλησε να προβάλλει την ισότητα των ανθρώπων, ανεξάρτητα από την εμφάνισή, τους στη Βασιλεία των Ουρανών. Σε μια διαφορετική εκδοχή της απεικόνισής του, ο Άγιος Χριστόφορος φέρει το πρόσωπο του Χριστού, ως ένδειξη της Θείας Χάρης που έλαβε.

Ανάλογη περίπτωση κυνοπρόσωπου αγίου, συναντάμε και στη μεσαιωνική θρησκευτική ζωγραφική της δύσης, με τον Άγιο Γκίνεφερ (Saint Guineffer). Εδώ όμως, έχουμε την απεικόνιση ενός σκύλου που αγιοποιήθηκε και όχι ενός ανθρώπου που αποδίδεται με κεφάλι σκύλου, όπως είναι ο Άγιος Χριστόφορος.

 

Καλός Σαμαρείτης

Η παραβολή του καλού Σαμαρείτη, είναι ιδιαιτέρως γνωστή από τα Ευαγγελικά κείμενα του αποστόλου Λουκά. Σύμφωνα με αυτά, κάποιος διαβάτης Ιουδαίος κατεβαίνοντας από τα Ιεροσόλυμα στην Ιεριχώ, έπεσε σε ενέδρα ληστών, οι οποίοι αφού του επιτέθηκαν τον παράτησαν μισοπεθαμένο. Ο άνθρωπος αυτός, ενώ εγκαταλείφθηκε από τους εκφραστές της ιουδαϊκής θρησκείας, σώθηκε τελικά από έναν αλλοεθνή Σαμαρείτη.

Αντίθετα λοιπόν από τις συνήθεις απεικονίσεις της, η παραβολή εδώ εξιστορείται σε δύο ξεχωριστές παραστάσεις. Η κεντρική εστιάζει στην περιποίηση που λαμβάνει ο τραυματισμένος Ιουδαίος από το σπλαχνικό Σαμαρείτη, ο οποίος εδώ, αποδίδεται κατ’ εξαίρεση με τον εικονογραφικό τύπο του Χριστού. Επίσης, σπάνια είναι και η παρουσία των Ιωάννου του Προδρόμου και Μωυσή στη σκηνή, ως θεατές των γεγονότων.

Σε λίγο πιο αθέατο σημείο, αριστερά από την τοιχογραφία αυτή, εικονίζεται το πρώτο κομμάτι της παραβολής, που αφορά στην επίθεση που δέχεται ο διαβάτης. Ο καλλιτέχνης εδώ, χρησιμοποιώντας εικονογραφικά στοιχεία από την εποχή του, μεταφέρει την παραβολή στο παρόν του, προβάλλοντας έτσι το διαχρονικό νόημα του Ευαγγελίου.